Plantages

Vervolg op de geschiedenis van Topibo.

Inmiddels hebben we iets meer informatie verzameld over de plantage Topibo na 1863, welke wij jullie niet willen onthouden. Er dient nog wel wat gepuzzeld te worden. Uiteraard zijn alle aanvullende feiten van harte welkom!

Eigenaren

"De Drie Broers"

Er doet een verhaal de ronde dat Topibo door 3 broers zou zijn gekocht (in 1871/1873) en zou zijn opgedeeld in Topibo 1,2, en 3. Dit verhaal is niet zomaar één; hij duikt bij meerdere families op die gerelateerd zijn aan Topibo maar elkaar niet kennen. 

Hoe dit verhaal exact in elkaar steekt weten wij tot op heden niet. Er wordt in de loop der jaren, met het openbaar komen van aktes, wel een steeds helderder beeld geschetst van onderlinge relaties op de Topibo's.

Gezien de klappers uit het domeinkantoor zou het verhaal kunnen betekenen dat Francois Petrus Pinas, Emanuel Crisis en de broers July Lucas en Marius Felix Napoleon halfbroers van elkaar waren, via een gemeenschappelijke vader.
Maar, het zou ook kunnen dat de eerste kopers, I. of J. Crisis en M. Crisis broers waren: Johan en Manuel Crisis. Wie de derde broer was is dan het raadsel. Francois Pinas was gehuwd met hun nicht Lizette, dochter van hun oom Joseph Crisis.

Helaas zal dat ook niet te achterhalen zijn middels DNA. Een grote groep van hun nazaten zijn namelijk ook nazaten van Rebecca Pinas, zoals te zien is in het onderstaande schema.

Onderstaande schematische weergave is voor mij de meest zichtbare interpretatie van het verhaal van de drie broers. 
De broers Marius Leopold en Constantijn Pinas zijn door huwelijk met een erfgename mede-eigenaar geworden van resp. Topibo 1 en Topibo 2. Hun oudste broer, Francois Pinas, heeft Topibo 3 gekocht.  

De eigenaren van Topibo 1 en 3, Manuel Nelson Crisis en Francois Petrus Pinas, waren afkomstig van de houtgrond Onverwacht.
De eigenaren van Topibo 2, de broers Julij Lucas en Marcus Felix Napoleon, is afkomstig van de plantage De Drie Gebroeders ...

Periode 1863 - 1868

Het lijkt er op dat Topibo voor lange tijd een verlaten plantage is geweest.

In 1843 was plantage Topibo 1800 akkers (ongeveer 772,5 ha) groot.

In 1856 behoorde de helft van de plantage bij de boedel van Elisabeth Christina Schouten.

Nationaal Archief, Den Haag, Suriname: Onbeheerde Boedels en Wezen, nummer toegang 1.05.11.13, inventarisnummer 2475 - Schouten, Elisabeth Christina, 1828 - 1876 (*)
18 juni 1856: De helft van Topibo behorende bij de boedel van Elisabeth Christina Schouten

In 1864 worden de eigenaren opgeroepen zich te melden in verband met onderhoud aan de kreek. Wie de eigenaren zijn op dat moment is mij nog niet bekend.

Surinaamsche courant en Gouvernements advertentie blad. Paramaribo, 17-11-1864. 
Pro Justitia
Op den zestienden November des jaars achttien honderd vier en zestig , heb ik David Fernandes, Deurwaarder, bij het Collegie van Kleine Zaken, ter requisitie van den procureur Generaal, gedagvaard:
den onbekenden eigenaar of eigenaren van den grond Topibo, gelegen in het district Boven Para,
Om te verschijnen voor gemeld Collegie op Dingsdag den zeventienden Januarij 1800 vijf en zestig (1865), des voormiddags om negen uren
ten einde aldaar teregt te staan ter zake , dat blijkens een procesverbaal door den districtscommissaris en eenen sergeant bij de gewapende burgermagt opgemaakt den eersten September 1800 vier en zestig ,is bevonden, dat de communicatie te water of langs genoemden grond zeer slecht was, zijnde de zoogenaamde bieriebierie of watergras daarin zoodanig op gegroeid, dat de gang van het vaartuig veelal bemoeijelijkt werd.
Zullende bij niet verschijning der gedaagden ten bepaalden regtsdage en ure tegen dezelve op den voet en wijze als bij art. 4 en 5 der Publicatie van 1850 (G. B. No. 16), is voorgeschreven, worden voortgeprocedeerd.
En heb ik voorts afschriften van deze daging aangeplakt aan het gebouw waarin bovengemeld College zijne teregtzitting houdt en ter drukkerij van de Surinaamsche Courant en Gouvernements Advertentie Blad bezorgd , ten einde in het eerst uitkomend nummer van hetzelve blad geplaatst te worden.
De Deurwaarder voornoemd , D. FERNANDES

Op 5 mei 1865 wordt Topibo geveild en verkocht aan J.J. Heijdoorn of Heijdorn voor f.384,-

Surinaamsche courant en Gouvernements advertentie blad. Paramaribo, 04-05-1865.
Pro Justitia.
De Exploicteur bij het Geregtshof in de kolonie Suriname, zal op Vrijdag den 5 Mei 1865, des voormiddagsom half negen ure, publiekelijk bij Executie verkoopen : Den grond Topibo, gelegen in het District Boven Para.
Paramaribo, den l Mei 1865. J.A.A. Salomons

Surinaamsche courant en Gouvernements advertentie blad. Paramaribo, 06-05-1865. 
Publieke Veilingen
VRIJDAG, den 5 Mei 1865. Ter kastelenije van het Geregtshof. De grond Topibo, gelegen in het District Boven Para.— f 384—  J. J. Heijdoorn.

De grond wordt op 6 maart 1868 wederom geveild en verkocht aan A.C. van Amson.

Surinaamsche courant en Gouvernements advertentie blad 03-03-1868
(2214) De Exploicteur bij het Geregtshof in de kolonie Suriname, zal op Vrijdag den 6n Maart 1863, des voormiddags om half negen ure, publiekelijk bij executie verkoopen: Den grond Topibo c.a. gelegen in het district Para, aankomende J.J. Heijdorn. Een vijfde aandeel in het Huis en Erf gelegen aan de Zwartenhovenbrugstraat . La.E No. 219 aankomende J. Enzens. Paramaribo , den 2 Maart 1868. J.A.A. SALOMONS.

Surinaamsche courant en Gouvernements advertentie blad 07-03-1868
Ter kastelenije van het Geregtshof.
Vrijdag, den 6den Maart 1868. Den grond Topibo, aangekomen hebbende J.J. Heijdorn. — f 325. — A.C. van Amson.

Surinaamsche courant en Gouvernements advertentie blad 23-04-1868
Opgegeven Transport
(5797) Den 20n. April 1868. De Exploicteur aan A.C. van Amson, van den grond Topibo c. a. gelegen in het district Para.

Op 10-05-1870 overlijdt Emillius Reinier Heijdorn, het zoontje van 11 maanden van Georgetina Heijdorn, op Topibo. Als aangever staat vermeldt: Jan Johan Heijdorn, 51 jaar, planter en woonachtig op Topbo.
[NAS 2.10.61 overlijdensaktes districten 1870, Boven-Para folio 12, scan 234]

In 1874 blijkt er een rechtszaak te hebben plaatsgevonden tussen Heijdorn en van Amson betreft de doorverkoop van plantage Topibo, waarop van Amson in hoger beroep is gegaan.
Het is een beetje onduidelijk te reconstrueren met behulp van gegevens uit de krant. Als ik het goed begrijp heeft Heijdorn de plantage door A.C. van Amson laten aankopen met geld welke hij had geleend van zijn zus, de moeder van A.C. van Amson. Topibo kwam zodoende op naam van A.C. van Amson te staan. (In opdracht van) Heijdorn werden eerst 500 akkers verkocht. Vervolgens heeft van Amson op eigen houtje in 1874 [?] 1300 akkers van Topibo aan Francois Petrus Pinas doorverkocht.

Weekblad van het regt; verzameling van regtszaken, bouwstoffen voor wetgeving, mengelwerk, jrg 38, 1876, no 4055, 28-12-1876.

Zitting 30 juni 1876
A.C. van Amson, appellante, procureur Mr. C.J. Francois,
tegen
J.J. Heijdorn, geïntimeerde, procureur Mr. M. Eyssell

[...] dat de vordering, door den nu geïnt. ingesteld, daarop is gegrond, dat de appellante, in der tijd daartoe door den geïnt. aangezocht, op haren naam heeft gekocht zekeren grond, Topibo genaamd,

voor de som van f. 325, maar niet voor zich zelve, doch voor de nu geïnt., die ook het koopschat zou hebben betaald uit gelden hem door zijne zuster, moeder van de nu appellante, geleend ; voorts daarop, dat de nu appellante misbruik zou hebben gemaakt van de omstandigheid, dat de grond Topibo op haar naam stond en ter kwader trouw de 1300, na eenen vroegeren verkoop van 500 akkers door den nu geïnt. gedaan, resterende akkers van gemelden grond heeft verkocht voor f 870 en den eigendom van dien grond heeft overgedragen op den kooper bij acte verleden den 15 Mei 1874;

0., dat dus de grond der vordering is, dat de appellante zou hebben verkocht een onroerend goed van hetwelk zij wist de eigenaresse niet te zijn, en zij dus zou hebben begaan stellionaat als bedoeld bij art. 658 B. R. voor de kolonie Suriname; [...]

Klik hier voor meer info over J.J. Heijdorn.

Periode 1868 - 1874

In het boek 'Op Hoop van Vrijheid' van Ellen Klinkers is te lezen dat Topibo door 3 verschillende families is aangekocht, die woonden op de plantages Overtoom en Onverwacht.

"In Boven-Para werd de oude verlaten houtgrond Topibo door drie verschillende families gekocht. Al snel na de aankoop vestigden zich familieleden van de nieuwe eigenaren op Topibo, die daarvoor op de plantages Overtoom en Onverwacht woonden. Er ontstonden drie nederzettingen, die ongeveer een kwartier varen uit elkaar lagen. De middelste lag op een helling van een beboste berg en werd door Chinezen bewoond, die onder andere als kolenbranders de kost verdienden." [B1.0]

[Dit valt ook te lezen in Nachrichten aus der Brüder-Gemeine, 1876 p.256 en Nachrichten aus der Brüder-Gemeine, 1877 p.349]

De Gouvernementsresoluties geven een beeld van de aan- en verkoop van plantage Topibo tussen 1871 en 1874.

Januari 1871 - res. 1871 #150 / 23-01-1871 #5 :
mevr. A.C. van Amson verkoopt 500 akkers voor f.600,- aan I of J. Crisis en M. Crisis.[B1.2]

November 1871 - res. 1871 #1875 / 07-11-1871 #4 : 
I. of J. Crisis verkoopt zijn half aandeel van 500 akkers (= 250 akkers) voor f.300,- aan (de broers) J.L. en M.F. Napoleon. [B1.3]

April 1873 - res.1873 #836 / 28-04-1873 #2 :
mevr. A.C. van Amson verkoopt 1300 akkers van Topibo voor f.890,- aan Francois Pinas. [B1.4]

Jan 1874 - res. 1874 #15 / 03-01-1874 #7
Francois Pinas verkoopt 250 akkers van zijn 1300 akkers voor f.250 aan I of J. Crisis, M. Napoleon en J.L. Napoleon. [B1.5]

Periode 1874 - 1959

- Nader uitzoeken -

In 1937 blijkt Suralco recht op bauxiet-ontginning te hebben op 4 delen van Topibo. (res. 11 september 1937 #3041)

Zie ook de bewoners van plantage Topibo ten tijde van de Volkstelling 1921.

Periode na 1959

In de klappers van het domeinkantoor te Suriname komt de volgende informatie voor:

Kort samengevat:

In 1959 stond Topibo 1 op naam van de erven van Emanuel Crisis en werd een oppervlak van ± 78.40 ha (± 182 akkers) onteigend.

Van Topibo 2 werd een oppervlakte van 126,6323ha (± 295 akkers) onteigend. Deze stond volgens bovenstaande gegevens op naam van de erven van July Lucas Napoleon en Marcus Felix Napoleon. Volgens de bekendmaking onteigening Topibo 2 en 3 stond deze op naam van July Lucas Napoleon, Marcus Felix Napoleon en Emanuel Crisis. 

Topibo 3 stond op naam van de erven van Francois Pinas en waarvan een oppervlakte van 1300 akkers ( ± 558 ha), dus het gehele deel, werd onteigend.

Overigens mist er volgens mij van Topibo 1 en 2, samen groot 500 akkers, ca 22 akkers = 9,46 hectare (1 Surinaamse akker = 4294 m2 / 0,43 hectare).  

Als ik bovenstaand gegevens uit het Domeinkantoor mag geloven is er nog grond in familiebezit van iedere Topibo's... Nazaten van Topibo 1 hebben nog toegang en het graf van Petrus Francois Pinas is nog aanwezig op de plantage.
Wie van de familie in Suriname zou dit willen natrekken bij het Domeinkantoor?

Topibo 1 - erven Emanuel Crisis

Volgens de onteigening van plantage Topibo I , ook "Pikien Topibo" genoemd, waren de erven van Emanuel Crisis in 1959:

Charles Marius Pinas en Theofilus Just Kerk kregen uiteindelijk ieder het grootste deel van de onderhandelde goederen. Mevrouw Trude Renfurm bezat oorspronkelijk 1/10 deel van Topibo 1. [B1.7] Dit lijkt een gelijk deel te zijn als Ch.M. Pinas en Th.J.L. Kerk. Trude Renfurm was de dochter van Louise Johanna Pinas en kleindochter van Marius Leopold Pinas en Margaretha Crisis.

Manuel of Emanuel Crisis

De persoon Manuel of Emanuel Crisis is verwarrend aangezien ik wat tegenstrijdige gegevens tegenkom.

Twee personen komen in aanmerking:

1. Emanuel (January) Pinas erkend Crisis *1856, zoon van Joseph Crisis *1810 en Geertruida Pinas *1823.
   Gewettigd bij het huwelijk van zijn ouders op 30.04.1870
   Joseph Crisis was in 1863 1e Officier van plantage Onverwacht.
   Joseph Crisis en Geertruida Pinas hadden in 1863 samen 4 kinderen:
   
   • Jozef Fortuin Pinas erkend Crisis *1838
   • Lizette Setta Pinas erkend Crisis *1846 - de vrouw van Francois Petrus Pinas, eigenaar van Topibo 3
   • Victoria Anna Pinas erkend Crisis *1845/*1855
   • Emanuel January Pinas erkend Crisis *1856
     
     
2. Manuel (Nelson) Crisis *1835, zoon van Carolina Crisis *1811.
   Carolina Crisis was de zus van Joseph Crisis *1810.
   Haar andere kinderen zijn:
   
   • Klasina (Clasina) Crisis *1829
   • Kaatje (Kaatje) Crisis *1830
   • Johan (Kadet) Crisis *1834 
   • Julius (January) Crisis *1839-1865

Manuel (Nelson) Crisis *1835, die bij zijn doop de naam Abraham kreeg, huwde Mina (Cromina) Venetiaan *1833, doopnaam Maria, op 18-11-1868. 

Volgens zeggen had Mina Venetiaan al één of meerdere kinderen met Purperhart en kregen zij samen 2 dochters:

• Margaretha Crisis - huwde 1882 Marius Leopold Pinas *1857
• Nelly Crisis - kreeg een zoon: Harry Crisis [geen gegevens van te vinden tot op heden.]

Margaretha staat vermeldt in de HAS Cat. Para op p.127 #910:

Margaretha Venetiaan erkend Crisis
geboren januari 1865 Onverwacht
ouders: Abraham Manuel Crisis en Maria Minna Venetiaan (Abraham en Maria zijn hun doopnamen)
gedoopt: 26-12-1869 (tegelijk met haar beide ouders)

Margaretha Crisis is overleden op 31 juli 1916 op 51 jarige leeftijd. [B2.1] 

Vanuit de lijst met eigenaars van Topibo 1 in 1959 bekeken.

Charles Marius Pinas was de zoon van Marius Leopold Pinas *1857 en Margaretha Crisis.
Marius Leopold Pinas was de jongste zoon van Rebecca, hij was de jongste broer van Petrus Francois Pinas die Topibo 3 kocht.
Margaretha Crisis was de dochter van Manuel Nelson Crisis en Mina Cromina Venetiaan.

Het lijkt er dus op dat Manuel Nelson (doopnaam: Abraham) Crisis dé Emanuel Crisis van plantage Topibo 1 is.
Zijn broer Julius January Crisis of oom Joseph Crisis zou de  I. of J. Crisis kunnen zijn met wie hij in eerste instantie 500 akkers van Topibo kocht. Het deel van J. Crisis is vervolgens verkocht aan de gebroeders Napoleon en staat bekend als Topibo 2.
De overige 1300 akkers, Topibo 3, werden gekocht door de man van hun nicht Lisette Pinas erkend Crisis, Petrus Francois Pinas. .

Topibo 2 - erven July Lucas Napoleon en Marcus Felix Napoleon

In 1959 stond Topibo 2 op naam van de erven van July Lucas Napoleon en Marcus Felix Napoleon. Zij hadden in 1871 het deel, 250 akkers, gekocht van I. of J. Crisis.
Wie was I. of J. Crisis? Was er een relatie tussen Napoleon en Crisis?

July Lucas (1824-) en Marcus Felix (1835-) Napoleon waren beiden zoons van Acoeba (1800-1842) van plantage De Drie Gebroeders.

Marcus Felix Napoleon huwde 08-09-1864 Amouretta Sijp (1819-) van pl. De Drie Gebroeders.
Zij kregen 3 dochters:

1. Sophia Wilhelmina Sijp erkend Napoleon - huwde 1879 Constantijn Maurits Pinas (scheiding 1898)
2. Lotje Paulina Sijp erkend Napoleon - huwde 1898 Frederik Elias Burgzorg
3. Anna Klaartje Sijp erkend Napoleon - huwde 1904 Hendrik Menig

Constantijn Maurits Pinas was een zoon van Rebecca. Dus de broer van Marius Leopold Pinas (mede-erfgenaam van Topibo 1 via huwelijk) en Francois Petrus Pinas (eigenaar van Topibo 3). Dat zijn 3 broers maar niet de oorspronkelijke kopers van Topibo (na de verkoop van Heijdoorn / van Amson). 

Topibo 3 - erven Francois Pinas

In april 1873 koopt Francois Petrus Pinas 1300 akkers (ca 558ha) van plantage Topibo van mevr. A.C. van Amson voor f.890,- .
Enkele maanden later, in november, verkoopt Francois 250 akkers van zijn grond aan I/J. Crisis, M.F. Napoleon en J.L. Napoleon.
Eind 1873 bestaat Topibo 3 dus nog uit 1050 akkers.
Welke aan- en verkopen hebben plaatsgevonden in de periode tussen 1873 en 1959 moet nader onderzocht worden.
In 1959 wordt het merendeel van Topibo onteigend ten behoeve van Suralco. (zie bekendmaking onteigening Topibo 2 en 3) Ten tijde van deze onteigening heeft Topibo 3 weer een oppervlak van 1300 akkers.

Topibo 3 werd ook wel "Bigie Topibo" genoemd. [B1.3]

Een kleinzoon van Petrus Francois, Herman Salvator Halfhide (zoon van Geertruida Pinas) is op Topibo blijven wonen na de onteigening tot aan zijn dood in ca 1960.

Petrus Francois Pinas 1838-1883 was een zoon van Rebecca (*1818-1857) en kleinzoon van Martha Margaretha Pinas (*1788-1868). 
Petrus Francois Pinas was getrouwd met Lizette Setta Crisis (*1846-1829). Lizette was de dochter van Joseph Crisis en Geertruida Pinas en op 30-04-1870 erkend bij hun huwelijk.

De erven van Topibo 3 waren de kinderen van Francois Pinas en Lizette Crisis.

Bronnen