Geschreven door Philip Dikland van KDV Architects.
Origineel artikel te vinden op: Plantage Schoonoord op Google Drive
De familie Fris was afkomstig van plantage Schoonoord aan de Commewijnerivier/Hooykreek in Commewijne, Suriname.
* Het hierbij ingesloten document staat op Google Drive. Indien u geen cookies van derden accepteert kunt u het document bekijken door hier te klikken.
Uit: Op Hoop van Vrijheid, van Ellen Klinkers
pagina 29.
In december 1862 liet S. Limes, de directeur van plantage Schoonoord, zijn slaaf Sancousie in de boeien slaan. `Vergaande brutaliteit' was daarvoor de reden. Limes had zelfs soldaten van post Sommelsdijk laten halen, die Sancousie met een boot naar elders zouden brengen. Zover kwam het niet. Een aantal slaven maakte Sancousie weer los en terwijl zij triomfantelijk schreeuwden, namen zij hem mee naar de slavenwoningen. Nog meer soldaten arriveerden om de slaven tot rust te brengen, maar hierdoor werd de toestand alleen maar erger. De slaven schreeuwden opgewonden naar de militairen en bekogelden hen met stenen. Tenslotte liet luitenant Bechtold op de slaven schieten. Martha werd gedood en ook Eduard Barend overleed nadat hij zwaar gewond naar de stad was gebracht. Gerrit bevond zich in januari nog met ernstig letsel bij de arts.
Toen een zendeling hen over de opstand aansprak toonden de meesten berouw. Zij wisten niet hoe zij tot de daad waren gekomen, vertelden zij hem en enkelen meenden zelfs dat de duivel hen had geleid. Volgens de zendeling waren de gemoederen echter ook vóór de gebeurtenis al gespannen. Hoewel hij vond dat de directeur en de administrateur daarvan de schuld waren, sprak hij de slaven streng toe over hun gedrag. [1]
1. RAU: Archief Evangelische Broedergemeente (EBGS) 373 25-2-1863; Zeegelaar 1871: 54-56.
Gegevens uit de slavenregisters (Nationaal Archief Den Haag)
(Slaven-)Naam Martha
Geslacht Vrouw
Geboortedatum 1834
Naam moeder Martina
Eigenaar plantage Schoonoord divisie beneden Commewijne
Inschrijfdatum 1851
Uitschrijfdatum 30 januari 1863
Extra informatie uitschrijving overleden 8 decemb 1862.
Inventarisnummer 32
Folionummer 1637
Serie register 1851-1863
Type register Plantages
Scannaam Slavenregister_InvNr_32_FolioNr_1637
Scan https://afbeeldingen.gahetna.nl/naa/thumb/3000x3000/c825ec12-7736-6762-48a7-74909a2bfb02.jpg
(Slaven-)Naam Barend
Geslacht Man
Geboortedatum 1826
Naam moeder Onbekend
Eigenaar plantage Schoonoord divisie beneden Commewijne
Inschrijfdatum 1851
Uitschrijfdatum 30 januari 1863
Extra informatie uitschrijving overleden 18 Decemb 1862.
Inventarisnummer 32
Folionummer 1631
Serie register 1851-1863
Type register Plantages
Scannaam Slavenregister_InvNr_32_FolioNr_1631
Scan https://afbeeldingen.gahetna.nl/naa/thumb/3000x3000/ddbbd09b-31a7-0cd8-4566-813ca52e5a57.jpg
(Slaven-)Naam Gerrit
Geslacht Man
Geboortedatum 1827
Naam moeder Frederica
Eigenaar plantage Schoonoord divisie beneden Commewijne
Inschrijfdatum 1851
Uitschrijfdatum 1 juli 1863
Inventarisnummer 32
Folionummer 1631
Serie register 1851-1863
Type register Plantages
Scannaam Slavenregister_InvNr_32_FolioNr_1631
Scan https://afbeeldingen.gahetna.nl/naa/thumb/3000x3000/ddbbd09b-31a7-0cd8-4566-813ca52e5a57.jpg
Gerrit is in 1863 geëmancipeerd en kreeg daarbij de namen: Gerrit Bonam.
Voornaam Gerrit
Achternaam Bonam
Slavennaam Gerrit
Geslacht man
Leeftijd 35
Beroep Delver
Godsdienst EBG
Plaats plantage Schoonoord
Verblijfplaats Etablissement Bergerac
Provincie plantage Commetewane
Borderelnummer PL193
Opmerkingen Pleegzoon van Jacoba Bonam; geboortejaar 1828 [***]. Blijkens verklaring R. de Haas maart 1863 en proces-verbaal maart 1863 verblijvend bij divisie-arts op etablissement Bergerac 'ter verpleging'; blijkens verklaring A.N. Monsanto (gevoegd bij borderel PL040 van plantage Nieuw Clarenbeek), divisie-heelmeester en eigenaar van etablissement Bergerac afkomstig van plantage Schoonoord en verblijvend op etablissement Bergerac
[ *** Slavennaam van Jacoba Bonam was Maria. Zij was de in 1816 geboren Maria wiens moeder onbekend was. Ik denk dat niet Gerrit maar Jantje (Constant Bonam) *1851 haar pleegkind was in plaats van Gerrit. Ze waren wel aan elkaar verwant.]
Gerrit zijn moeder was de in 1797 geboren en op 13-11-1851 overleden Frederica.
Slaven-)Naam Frederica
Geslacht Vrouw
Geboortedatum 1797
Naam moeder Onbekend
Eigenaar plantage Schoonoord divisie beneden Commewijne
Inschrijfdatum 1848
Uitschrijfdatum 30 januari 1851
Extra informatie uitschrijving 1850 Novemb 13 Overleden
Inventarisnummer 23
Folionummer 3969
Serie register 1848-1851
Type register Plantages
Scannaam Slavenregister_InvNr_23_FolioNr_3969
Scan https://afbeeldingen.gahetna.nl/naa/thumb/3000x3000/6047d7a6-2911-5c32-ffc4-ffb0b56c4c4a.jpg
Onderstaand een uiteenzetting van de verwantschap van de familie Bonam, aan de hand van het slavenregister, database Emancipatie 1863 en boek Familienaam en Verwantschap (Lamur).
GERRIT (Gerrit Bonam *1828/SR.1827)
moeder: Frederica *1797 - 13-11-1850 (moeder onbekend)
pleegmoeder Gerrit: Maria (Jacoba Bonam *1815)
werkzaamheden 1863: delver
ABUIS (Jacobus Bonam) *1831/SR.1830
moeder: onbekend
neef van Maria en verwant aan Jantje
werkzaamheden 1863: delver
MARIA (Jacoba Bonam) *1815/SR.1816
werkzaamheden 1863: veldmeid
moeder: onbekendkinderen:
- Mietje (Lucia Bonam *1835/SR.1833) , werkzaamheden 1863: veldmeid= Johan (Martinus Bonam *26-03-1859), erkend bij huw. Lucia Mietje Bonam+ Daniel Adriaan 22-06-1872
= Charles (Andries Bonam *21-09-1861)
= Georgina (*28-09-1852 - 11-02-1858)- Bebet (Betje Bonam *1838/SR.1837), werkzaamheden 1863: veldmeid
= Georgtina (Georgtina/Georstina Bonam *09-05-1861), gewettigd bij huw. Betje Bonam + Adam Dank 01-06-1881
= Jozef *09-03-1858 - 23-02-1863- Lotje (Elisabeth Bonam *1843/SR.mutatie 23-03-1844), werkzaamheden 1863: huismeid
- Susanna *bef 24-07-1847 (mutatie SR) - 12-06-1861pleegzoon:
- Gerrit (Gerrit Bonam *1828) > zoon van Frederica 1797 - 13-11-1850
CERES (*1825 - 11-09-1856) - moeder onbekend
kinderen:
- Jantje (Constant Bonam) *19-12-1851 - Neef van Maria en verwant aan Abuis
- Cleopatra *bef 07-09-1844 (mutatie SR) - bef 17-08-1848 (mutatie SR)
- Lucretie *bef 02-10-1847 (mutatie SR) - 29-07-1852
- William *26-10-1854 - 04-12-1856
Opmerkingen
Ik denk dat Jantje (Constant Bonam *1851) het pleegkind is van Maria (Jacoba Bonam) in plaats van Gerrit - gezien leeftijden van Jantje *1851 en Gerrit *1828, plus het feit dat Jantje de nog enige overlevende van zijn gezin is in 1863.
Gerrit of Jacobus Abuis Bonam zou de vader van Annaatje Anette Fris *1861 kunnen zijn. Zij was de dochter van Truitje Fris *1835. In de Volstelling 1950 wordt de vader als "Bonam" opgegeven. De naam Bonam als vader ben ik volgens mij ook tegengekomen in de EBG gegevens, maar waar...
(Slaven-)Naam Sans Souci
Geslacht Man
Geboortedatum 1828
Naam moeder Johanna
Eigenaar plantage Schoonoord divisie beneden Commewijne
Inschrijfdatum 1851
Uitschrijfdatum 1 juli 1863
Inventarisnummer 32
Folionummer 1631
Serie register 1851-1863
Type register Plantages
Scannaam Slavenregister_InvNr_32_FolioNr_1631
Scan https://afbeeldingen.gahetna.nl/naa/thumb/3000x3000/ddbbd09b-31a7-0cd8-4566-813ca52e5a57.jpg